Khi anh sinh ra đôi mắt em đã mang màu nâu của núi đá. Khi em sinh ra đôi tay anh đã phập phồng cồng chiêng. Khi cơn mưa sinh ra màu xanh đã phủ đầy l
Khi anh sinh ra
đôi mắt em đã mang màu nâu của núi đá. Khi em sinh ra đôi tay anh đã phập phồng
cồng chiêng. Khi cơn mưa sinh ra màu xanh đã phủ đầy lên những hẹn ước thề nguyền.
Khi ghè rượu sinh ra, anh đã ước được tan chảy vào Tây Nguyên. Tây Nguyên ư,
ghè rượu của muôn đời!
Anh đi mãi rồi,
anh đã vượt qua chín ngọn núi cao, anh đã trèo qua ba ngọn thác xõa, anh đã lội
qua bảy khúc sông sâu. Sông thức mùa lũ, sông ngủ mùa cạn, mà anh đã ngủ mãi rồi,
đã thức mãi rồi, như con nai cà tông đứng
ở lưng đồi mà gọi màu bazan, nhưng cứ nhắm mắt là lại thấy men rượu ủ từ đời ai
vươn vai bay lên. Anh cười, anh khóc, anh nhớ đêm rừng, anh buông tiếng gọi em,
anh ngập ngừng Kon Jơ Ri nơi Kon Tum từ người Ba Na.
Em đã ở đâu khi già
làng đang ngỏ lời với Yang sri, khi buôn làng đang tạ ơn thần Lúa? Em đã ở đâu khi tiếng chiêng
ngân, em đã ở đâu khi nhịp cồng làm chảy than hồng, em đã ở đâu khi anh vít
ché, từng giọt ngọt, từng giọt thơm, từng giọt anh thương em nhớ em, tan chảy vào
hồng cầu. Từng giọt rượu của người Ba Na, từng giọt vui, từng giọt buồn, những
giọt cất mưa, những giọt ủ nắng, những giọt tràn trề cao nguyên môi em như hoa
cà phê dịu đắng, em như ai mà hiền mềm bờ vai? Là rượu đó, chảy như suối, hát
như suối, mải mê như suối, hổn hển như suối, một bước nhà Dài, hai bước nhà
Dài, ba bước nhà Dài, dài như anh yêu em ban mai, thương em ban mai, tìm em ban
mai, gọi em ban mai…nào ai một ché chiêng ngân!
Chiêng đã ngân
lên từ thủa anh chưa yêu em, cha chưa yêu mế, rượu cũng chảy ra từ thủa anh
chưa thương em, anh chưa ban mai, anh
chưa nhà Dài, em chưa nhà Dài, dài như một sớm ban mai.
Là rượu của buôn
mình đó, nó phải được làm từ nếp của buôn mình, ủ trong bếp của buôn mình, từng
bánh men cũng phải được cất từ trên gác bếp của buôn mình. Như anh luôn nhìn em
từ phía bình minh. Tây Nguyên ư, ghè rượu của muôn đời!
Từ thời ông thời
cha, từ thời già làng này đến thời già làng sau, từ anh và em bảo nhau mà lên rừng
tìm lá. Phải là cái lá từ cây La plô, phải là cái rễ từ cây La plô mới làm nên
thứ rượu chủ nhà uống say, khách đến nhà khách say, anh nhìn em chưa uống đã
say… Người ta yêu nhau từ rượu, thương nhau từ rượu, nhớ nhau từ hơi rượu, như
bao ngày rồi, như bao đời rồi, như bao mùa rồi, mùa như con ong yêu hoa, thương
hoa say hoa, mật hoa…
Lá cây La plô ngọt
lắm, rễ cây La plô cay lắm và anh say đắm ngắm nhìn em từng nhịp chày giã nắm gạo
nếp nhuyễn vào từng lá cây, từng rễ cây mà hơi thở ngất ngây.
Già làng bảo, muốn
cho rượu thơm thì trong nắm men ngoài bột gạo nếp giã nhuyễn phải cho thêm chút
gừng, bỏ thêm vài trái ớt, cho người ở xa về ấm lòng, cho người ở gần uống cay
nồng, cho người trong buôn uống thơm hồng đôi môi.
Anh đã nhiều lần nhìn sâu vào đôi mắt ăm ắp thời gian của già làng, đâu biết
từ bao giờ hay từ muôn đời, người Tây Nguyên sinh ra thì đã có ghè rượu. Ghè ruợu
anh uống, em uống, buôn làng uống đã có tự hàng ngàn đời nay, trong quá trình
di cư, quan hệ, trao đổi, bán buôn giữa người miền xuôi (dọc miền
Trung) với người Tây Nguyên (trong đó có những lò gốm Bình Định chuyên làm ra những chiếc
ghè phục vụ sinh hoạt, lễ hội của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên).
Khi sinh ra người Tây Nguyên đã hiểu uống rượu ghè là một nếp văn hoá đặc thù của người dân tộc mình.
Phải chăng, mỗi một đời ghè đã gắn liền với một giai đoạn lịch sử nhất định, với
nền văn minh đời sống tinh thần riêng biệt của mỗi vùng. Và ghè rượu ấy nó như
một dòng chảy vô tận thấm tháp nhiều ý nghĩa với những huyền thoại dân dã nhưng
vô cùng thú vị. Thú vị như khi anh nhìn vào hơi rượu chảy về phía em. Này Tây Nguyên ơi, ghè rượu muôn đời.
Anh bắt đầu miên man hồi tưởng, những ý niệm từ rừng, những
hình dung từ rượu, từ cách nhìn nhận về tổ tiên, dòng họ của người Xê Đăng (vùng Kon Tum) theo truyền thuyết người Xê
Đăng là ông tổ quản lý ghè “vợ - chồng” nghĩa là hai ghè dính liền nhau. Từ đó
mà đẻ ra các con: Đứa con thứ nhất là người Bahnar - ghè bồng một con. Đứa con
thứ hai là người Jrai - ghè bồng hai con. Đứa con thứ ba là người Ê Đê - ghè bồng
ba con. Theo truyền thuyết này, thậm chí - đứa con thứ tư là người Kơ Ho - ghè
bồng bốn con. Nghĩa là một ghè lớn và các con là những chiếc ghè nhỏ quấn quit ở
chung quanh.
Anh hỏi em, anh
tìm em, anh gọi ra tên những ghè rượu quý mang các tên: Broon, Lem, Tra, Quăn,
Phung, Ba, Xông tai... Nhưng em ơi, liệu ở trên đời, có ghè rượu nào quý bằng
em? Liệu ở trên đời có thứ men nào ấm bằng em? Liệu ở trên đời có thứ rễ cây
nào lá cây nào ngọt bằng em? Và em ơi tình yêu cũng như một thứ rượu bốn mùa nồng
nàn, bốn mùa vấn vít, mùa cạn thì tìm, mùa lũ thì nhớ nhau, thương nhau, say
nhau.
Anh vít cần rượu,
chiếc ché cổ nghiêng từ bao đời, từng giọt nồng mà linh thiêng, từng giọt tràn
mà ru êm. Đời anh anh hát, đời em anh chiêng, đời của chúng mình anh cồng,
Từng nhịp trống
rung lên, đôi môi em rung lên, những ngôi nhà Dài rung lên và than hồng đêm đêm
cũng bần bật rung lên một màu huyền thoại.
Men chảy ra từ
huyền thoại, lá cây La plô ngọt từ huyền thoại, rễ cây La plô cay từ huyền thoại.
Rượu nghiêng vào huyền thoại. Người làm men thì đừng ăn chua, vì rượu sẽ chua đấy.
Nhưng người yêu nhau thì phải ăn chua, mọi thứ chua chát mới làm ta hiểu thế
nào là mật ngọt. Và em biết không rượu đã chảy vào đời anh như thế. Tây Nguyên
ư, ghè rượu muôn đời…
