Khi tôi đến nơi đây, những bông hoa xương rồng đang vươn ra từ đất, đang nở ra từ cát, đang mưa ra từ những ngọt ngào Chăm Pa
Khi tôi đến nơi đây, những bông hoa xương rồng đang vươn ra từ đất, đang nở ra từ cát, đang mưa ra từ những ngọt ngào Chăm Pa. Người đàn bà Ninh Thuận uyển chuyển những bước chân xoay ngược chiều kim đồng hồ. Những người đàn bà của đất…
Đã lâu lắm rồi không mưa. Đã lâu lắm rồi những bụi cây âm thầm nghe cát bay trong gió. Và chỉ những con còng gió lăn mình trên những đồi cát trằn trọc đoán mưa rơi ở phương nào, đoán hoa nở nơi nào, đoán bước chân của người đàn bà Chăm hổn hển nơi nào.
Tôi rượt sóng ngoài những bãi biển hoang sơ Ninh Chữ, Cà Ná, Bình Tiên mà nghe tiếng bước chân nện đất của những người đàn bà Chăm, dãi dầu đất vào cát, dãi dầu mưa vào nắng, dãi dầu những quãng đời mệt nhọc, dãi dầu những nụ gốm bung nở xòe hoa trên mảnh đất mà chế độ mẫu hệ còn đầy những ẩn nấp linh thiêng và bí hiểm.
Mưa đã nở đầy trên những nụ xương rồng, trên những đọt thanh long non xanh, theo dấu mưa tôi trườn trên cát, tôi mê tơi cụm tháp Hoà Lai, Po Klong Garai và Po Rome. Mưa về với đất, mưa về với cát, mưa về với những ám ảnh sáng tạo của thần Siva như muôn ngàn bông hoa thôi thúc mặt trời, thôi thúc nụ cười, thôi thúc những người đàn bà Chăm nở hoa từ đất, nở hoa từ cát, nở hoa từ những đôi bàn tay ngan ngát…phù sa từ một dòng sông châu thổ trăm năm, ngàn năm.
Ấy là người đàn bà Chăm của Ninh Thuận, người đàn bà mẫu hệ, người đàn bà tôi gọi từ đất, tôi gọi từ cát, tôi gọi từ những đam mê tổ nghề Po Klong Garai mà hình thành nên một nền văn hóa gốm – làng gốm Bàu Trúc danh bất hư truyền.
Cách thành phố Phan Rang khoảng 10km về phía Nam, ngay trên đường quốc lộ 1A, làng gốm Bàu Trúc ở một nơi tưởng chừng chẳng có gì đắc địa thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận. Làng gốm truyền thống Chăm Bàu Trúc là làng nghề cổ xưa đã tồn tại và phát triển hơn 7 thế kỷ từ khi ông bà PôKlông Chang đưa người Chăm từ trên vùng đồi núi về đồng bằng sinh sống. Đặc biệt, đây là nơi lưu giữ nhiều nét đặc sắc hiếm có trong nghệ thuật làm gốm của người Chăm Pa xưa. Chính vì thế mà làng đã trở thành làng nghề cổ nhất Đông Nam Á, nổi tiếng với những sản phẩm gốm thủ công mang đầy những giá trị tinh hoa của một nền văn hóa cổ xưa.
Không giống với nghệ thuật làm gốm của người Việt từ Bát Tràng hay Phù Lãng về cách làm gốm cũng như trang trí. Gốm ở nhiều địa danh khác thường phải có bàn xoay để tạo hình, có thêm lớp men để phủ phê đời gốm đời đất. Gốm Bàu Trúc của người Chăm tại Phan Rang – Ninh Thuận không dùng bàn xoay để tạo hình mà hoàn toàn dùng đến bàn tay khéo léo của người phụ nữ để nuôi nấng lên những hình hài mượt mà ý vị. Nét độc đáo này thể hiện cho những điều tinh tế, kỹ lưỡng chịu thương chịu khó người người phụ nữ Chăm truyền thống.
Hình ảnh người phụ nữ Chăm người đàn bà Chăm làm gốm không bàn xoay, đôi chân trần dẻo dai mềm mại xoay ngược chiều kim đồng hồ làm tôi liên tưởng tới những vẻ đẹp đi ngược thời gian mà gìn giữ mà bảo tồn những tinh hoa của đấng sáng tạo Siva.
Một buổi sáng, khi những bông xương rồng xuyên gai vào ánh mặt trời rạng rỡ, khi những hạt mưa vừa long lanh rơi ở đâu đây, nụ cười người đàn bà Chăm bừng sáng, đôi bàn chân mềm mại xoay vòng, xoay theo những hình hài của đất, đôi bàn tay mien man uốn lượn theo những dáng ai chờ ai đợi ai. Tôi gọi đó là người đàn bà của đất.
Người đàn bà bà của đất, đi ngược chiều kim đồng hồ, xoay ngược chiều kim đồng hồ, xoay ngược lại những diễn tiến của vũ trụ, của tạo hóa, để giữ lại những tinh hoa cho đời. Chẳng phải đó là vẻ đẹp không phải thánh thần mà đã là thánh thần. Ơi những bông hoa từ đất, ơi những bàn tay từ đất, ôi những tâm hồn từ đất. Và những người đàn bà của đất!
Để chọn nguyên liệu làm gốm tốt, đất sét phải được lấy từ bờ sông Quao sau đó đem về đó đập nhỏ và trộn với cát mịn nhào nhuyễn. Lượng cát được sử dụng để trộn với đất sét phải tùy thuộc theo kích thước và công dụng của mỗi loại sản phẩm. Vì vậy, gốm Bàu Trúc hoàn toàn khác biệt so với những loại gốm khác mà tôi vẫn thường thấy, bạn vẫn thường thấy, người người vẫn thường ngắm nhìn.
Khác với cách làm tạo hình trên một cục đất lớn sau khi được nhào nhuyễn. Gốm Bàu Trúc là quá trình vừa nặn hình vừa chỉnh nán để tạo dáng gốm ban đầu, sau đó dùng “vòng quơ” chải quanh thân gốm. Tiếp theo, là dùng “vải cuộn” thấm nước quấn vào tay rồi chà láng mặt ngoài của gốm để tạo nên một sản phẩm đặc sắc nhất, ra được cái hồn của gốm nhất.
Một buổi chiều muộn ngồi cà phê vỉa hè tôi có tâm sự với một người em gái nhỏ tên Hoàng Như Phúc có cái nick name facebook ngồ ngộ Phố Mưa Bay:
- Chuyên môn của em là âm nhạc hả em?
- Chuyên môn của em k có liên quan gì âm nhạc hay viết lách.
- Em làm nghề gốm.
- Em mới làm bài hát. Anh nghe thử không?
- Vậy ư, vì anh thấy em thường chia sẻ nhạc của mình. Anh đã nghe một vài bài. Nghề gốm thật nhiều lương duyên với nghệ thuật...
Những câu chuyện không đầu không cuối với Hoàng Như Phúc khiến tôi như kẻ phiêu lãng mà co chân trần chạy về làng gốm cổ. Bàu Trúc vẫn còn đó, những vựa đất sét chuyên đời làm gốm vẫn còn đó, những người đàn bà của đất vẫn còn đó.
Một mai khi những bông hoa xương rồng vươn vai chạm vào thanh vắng, khi những mố đất sâu in hằn những đôi bàn tay tài hoa nhào nặn, khi thần Siva nở những nụ cười, những bình gốm khóc, những bình gốm cười, ưu tư?
Một mai khi mặt trời không còn quay từ đông sang tây, khi kim đồng hồ không còn quay từ trái qua phải, thì đôi chân những người đàn bà của đất có còn đi ngược thời gian, xoay vần ngược lại diễn tiến của tạo hóa, của vũ trụ?
Một mai, trong một buổi chiều xôn xao vắng, loe hoe nhớ, ngồi cà phê với một người em gái nhỏ, buông tay gõ nhịp messenger, cô ấy có còn vun vén nụ cười mà trả lời tôi: Chuyên môn của em không có liên quan gì âm nhạc hay viết lách. Em làm nghề gốm.
Một mai, những đóa hoa vẫn vươn lên từ đất, những nụ cười vẫn nở ra từ gốm. Những bông gốm Chăm Pa giản dị mà vẫn có sức lôi cuốn con người ta đến điệu đà. Ôi những đóa hoa từ gốm. Ơi những người đàn bà của đất…
